مقایسه مناطق ویژه اقتصادی و شهرک‌های صنعتی

مناطق ویژه اقتصادی و شهرک‌های صنعتی از جمله موقعیت‌های فعالیت‌ صنعتی در کشور هستند که هر یک دارای معافیت‌ها و مشوقاتی از طرف دولت می‌باشند؛ جهت آشنایی بیشتر با مختصات، معافیت‌ها و مشوقات هر یک از این مناطق، این مقاله را مطالعه نمایید.

بخش اول تعاریف و اهداف

تعریف شهرک صنعتی

شهرک صنعتی مكاني است داراي محدوده و مساحت معين كه مجموعه‌اي ساماندهي شده از واحدهاي صنعتي، پژوهشي، فن‏آوري و خدمات پشتيباني از قبيل طراحي، مهندسي، آموزشي، اطلاع رساني، مشاوره‏اي و بازرگاني در آن مستقر شده و در آن تمام يا پاره‏اي از امكانات زيربنايي وخدمات ضروري با توجه به نوع و وسعت شهرك و تركيب فعاليت‏‌هاي آن به واحدهاي مزبور واگذار مي‌گردد.

اصلی‏‌ترین اهداف شهرک‏‌های صنعتی

1) متمرکز شدن تولیدات صنعتی و توسعه صنعتی کشور در خارج از مناطق شهری

2) پشتیبانی از تحقیقات کاربردی و توسعه‌ای در واحدهای صنایع کوچک

3) افزایش سهم صنعت در تولید ناخالص داخلی (GDP) کشور با تاکید بر توسعه صنایع کوچک

4) برنامه‌ریزی همه جانبه برای تسهیل و تشویق صنایع کوچک برای تبدیل ‌شدن به صنایع ‌متوسط و بزرگ

5) تسهیل، تشویق و بسترسازی در راستای ایجاد پیوند مناسب و ساماندهی بین صنایع کوچک، متوسط و بزرگ

تعریف منطقه ویژه اقتصادی

منطقه ویژه اقتصادی به محدوده جغرافیایی در داخل مرز کشور اطلاق می‌شود که خارج از قلمرو گمرکی بوده و قوانین تجاری حاکم بر آن تا حد زیادی در قیاس با سایر نقاط کشور از محدودیت کمتری برخوردار است.

اصلی‏‌ترین اهداف مناطق ویژه اقتصادی

1) پشتیبانی از فعالیت‏‌های اقتصادی

2) برقراری ارتباط تجاری بین‌المللی وتحرک دراقتصاد منطقه‌ای

3) تولید و پردازش کالا

4) انتقال فناوری

5) صادرات غیر نفتی

6) ایجاد اشتغال

7) مولد جلب و تشویق سرمایه گذاری داخلی و خارجی

8) صادرات مجدد

9) عبور خارجی (ترانزیت) و انتقال کالا (ترانشیب)

بخش دوم: معافیت‌‏ها و مشوق‌‏ها

معافیت‏‌ها و مشوق‏‌های گمرکی در کشور (سرتاسر سرزمین اصلی)

بند غ ماده 119 قانون امور گمرکی

واردات ماشین‌آلات خط تولید به تشخیص وزارت صنایع و معادن توسط واحدهای تولیدی، صنعتی و معدنی مجاز، از پرداخت حقوق ورودی معاف می‌‏باشد.

تسهیلات ۱۸ گانه گمرک برای فعالان مجاز اقتصادی (AEO)

گمرک جمهوری اسلامی ایران در راستای سیاست‌های دولت برای حمایت از تولید و صادرات، تسهیلات گوناگونی را جهت فعالان تولیدی و تجاری به‌ ویژه تولیدکنندگان و صادرکنندگان فاقد سابقه تخلف گمرکی در نظر گرفته و طی شیوه‌ نامه‌‌ای ضوابط برخورداری فعالان مجاز اقتصادی واجد شرایط از این تسهیلات را به گمرکات اجرایی ابلاغ کرده است.

ماده 38 قانون رفع موانع تولید رقابت پذیر و ارتقای نظام مالی کشور

به منظور حمایت از تولید داخلی و بهبود فضای کسب و کار و تسهیل در تشریفات گمرکی برای واحدهای تولیدی:

• الف ـ دستگاه‏های متولی ثبت سفارش مکلفند فرایند ثبت سفارش را تسهیل و تسریع نمایند.
• ب ـ گمرک جمهوری اسلامی ایران ترتیبی اتخاذ نماید تا کالاهای متعلق به واحدهای تولیدی را حداکثر با اخذ یک برابر حقوق ورودی به صورت تضمین از مبادی ورودی عبور (ترانزیت) و به انبار صاحب کالا تحت نظارت بانک منتقل و مُهر و موم (پلمب) نماید. تولیدکننده مجاز است با رعایت تشریفات قانونی کالای مذکور را ترخیص و در فرایند تولید استفاده نماید.
  واحدهای تولیدی می توانند ظرف مهلت‌‏های مقرر در قانون و آیین‌نامه اجرایی قانون، امور گمرکی کالای خود را به نزدیک ترین گمرک محل با همان تضمین اولیه، به دفعات اظهار و ترخیص نمایند.

ماده 72 آیین نامه اجرایی قانون امور گمرکی

کالاهای زير مي‌تواند با اخذ مجوز از گمرک ايران به عنوان ورود موقت به قلمرو گمرکي وارد شود:

• الف – کالاها به منظور عرضه در نمايشگاه‌ها
• ب – دستگاه‌هاي فيلمبرداري و عکسبرداري هوايي و فيلم هاي همراه آنها پس از ارايه موافقت وزارت دفاع و پشتيباني نيروهاي مسلح
• پ – دستگاه‌هاي مطالعات علمي، آموزشي، تربيتي، فني و مهندسي نقشه برداري
• ت دستگاه‌ها براي سدسازي، اسکله‌سازي، لايروبي، راهسازي، حفاري، استخراج و اکتشاف و پروژه‌هاي (طرح‌هاي) خاص
• ث ـ دستگاه‏‌ها برای نصب و سوارکردن کارخانه‌ها و تأسیسات صنعتی و نظایر آن
• ج ـ دستگاه‏‌ها برای تعمیر ماشین‌آلات و دستگاه‌‏ها
• دـ ظروف و لفاف‌های آماده برای بسته‌بندی کالای صادراتی

ورود موقت برای پردازش

ورود موقت براي پردازش، رويه‏‌ای گمركي است كه براساس آن، كالا به طور موقت به قلمرو گمركي وارد شده تا ساخته، تكميل، تعمير يا فرآوري شده و سپس صادر شود. اين رويه همچنين شامل موادي از قبيل تسريع كننده‌‏ها (كاتاليست‏‌ها) كه در ساخت، تكميل و فرآوري مصرف مي شود نيز مي‌گردد.

سقف زمانی (ورود موقت)

سقف زماني ورود موقت براي پردازش به تفكيك گروه كالايي مختلف با پيشنهاد مشترك وزارتخانه‏‌هاي توليدي ذيربط، گمرك ايران، اتاق بازرگاني و صنايع و معادن ايران و تصويب هيأت وزيران، اینطور مقرر شده است:

مهلت صدور محصولات به دست آمده از تاريخ صدور سند ترخيص كالاي وارده يک سال مي‌باشد. اين مهلت در مواردي كه دلايل موجه و قابل قبولي از طرف ذينفع به گمرك ارائه گردد براي گروه كالاي بهداشتي آرايشي، دارويي، دخاني و مواد غذائي حداكثر تا يك سال ديگر و براي ساير گروه‌هاي كالائي حداكثر تا دو سال ديگر قابل تمديد خواهد بود. در موارد استثناء با تأييد كارگروهي متشكل از نمايندگان تام الاختيار وزارتخانه‏‌هاي صنعت معدن و تجارت و جهاد كشاورزي و گمرك ايران و اتاق‏‌هاي بازرگاني صنايع معادن و كشاورزي و تعاون مركزي جمهوري اسلامي ايران با توجه به ضروريات تجاري قابل تمديد خواهد بود.

مجوز گمرک

ورود موقت براي پردازش مستلزم اخذ مجوز قبلي از گمرک جمهوری اسلامی ايران است. ميزان كالاي وارده و نوع پردازش در مجوز صادره قيد و توسط گمرك تعيين مي‌شود. صدور مجوز براي ورود موقت براي پردازش حداكثر به ميزان ظرفيت اسمي سالانه واحد توليدي ذيريط مجاز است.

همچنین گمرک در هر زمان مي‌‏تواند از كالاي وارده و نحوه پردازش بازديد به عمل آورد. چنانچه كالاي وارده يا محصول به دست آمده موجود نباشد، قاچاق گمرکی تلقی شده و تبعات آن متوجه واردکننده خواهد بود.

مجری پردازش

عمليات پردازش پس از موافقت گمرك ايران مي‏‌تواند توسط اشخاصي غير از واردكننده انجام شود بدون اينكه تغيير مالكيت انجام شده باشد و در هرحال واردكننده در مقابل گمرك مسئول اجراي مقررات ورود موقت براي پردازش خواهد بود.

تضمین گمرکی و میزان آن

ورود موقت مستلزم اخذ تضمين به ميزاني است كه گمرك ايران (حسب ماده 10 قانون) تعيين و اعلام مي‌كند. میزان تضمین اخذ شده برای وصول حقوق ورودی برای کالاهای مجاز معادل حقوق ورودی متعلقه و برای سایر کالاها معادل حقوق ورودی متعلقه به علاوه نصف تا سه برابر ارزش کالا است که حسب مورد توسط گمرک تعیین می‌شود.

معافیت‏‌های موردی

گمرکات شهرستان‏‌های مختلف بعضا به اعطای معافیت‌‏هایی برای واحدهای تولیدی واقع در شهرک‏‌های صنعتی در نظر می‏‌گیرند. برای مثال در سال 98 ناظر گمرکات گیلان در نشست مشترک با مدیران واحد‏های تولیدی شهرک صنعتی لاهیجان مطرح کرد که واحدهای تولیدی که مشکلات نقدینگی دارند، می‌توانند کالای خود را به صورت نسیه ترخیص کرده و یا با تودیع ضمانت‌نامه بانکی از گمرک خارج کنند. همچنین استفاده از انبار اختصاصی تحت کلید گمرک، حضور و ارزیابی کالاهای صادراتی درمحل کارخانه در هر ساعت از شبانه روز، ترخیص درصدی کالا، ازجمله تمهیداتی است که گمرک گیلان به واحدهای تولیدی اعطا می‌‏کند.

معافیت‏‌ها و محدودیت‌‏های گمرکی در مناطق ویژه اقتصادی

ماده 8 قانون تشکیل و اداره مناطق ویژه اقتصادی

مبادلات بازرگانی مناطق با خارج از کشور و یا با سایر مناطق ویژه اقتصادی و مناطق آزاد تجاری و صنعتی پس از ثبت در گمرک از حقوق گمرکی، سود بازرگانی و کلیه عوارض ورود و صدور تحت هر عنوان معاف بوده و مشمول محدودیت‏‌ها و ممنوعیت‏‌های مقررات واردات و صادرات به استثنای محدودیت‏‌ها و ممنوعیت‏‌های قانونی و شرعی نمی‏‌شود و مبادلات بازرگانی مناطق با سایر نقاط کشور به استثنای مناطق یاد شده در فوق تابع مقررات صادارات و واردات می‌‏باشد.

تبصره 3 – ماده 8 قانون تشکیل و اداره مناطق ویژه اقتصادی

مبادلات مواد اولیه و قطعات خارجی وارد شده به مناطق که جهت پردازش، تبدیل، تکمیل یا تعمیر به داخل کشور وارد می‌‏شود تابع مقررات ورود موقت بوده پس از پردازش، تبدیل، تکمیل یا تعمیر جهت استفاده در منطقه بدون تنظیم اظهارنامه و پروانه صادراتی یا حداقل تشریفات گمرکی به مناطق مرجوع و تسویه می‏‌گردد.

ماده 12 قانون تشکیل و اداره مناطق ویژه اقتصادی

گمرک جمهوری اسلامی ایران مکلف است تقاضای صاحبان کالا را برای ترانزیت کالا و حمل مستقیم از سایر مبادی ورودی به مناطق، پذیرفته و تسهیلات لازم را از این جهت فراهم نماید.

ماده 20 قانون تشکیل و اداره مناطق ویژه اقتصادی

محدوده مناطق ویژه اقتصادی جزو قلمرو گمرکی جمهوری اسلامی ایران نمی‏‌باشد و گمرک مکلف است با رعایت مفاد ماده (8) این قانون در مبادی ورودی و خروجی آن‏‌ها به منظور اعمال مقررات مربوط به صادرات و واردات استقرار یابد.

جدول بررسی امتیازات و محدودیت‌‏های مناطق ویژه اقتصادی و شهرک‏‌های صنعتی (سرزمین اصلی):

ردیف	موضوع	مناطق ویژه اقتصادی	شهرک‏‌های صنعتی
1	معافیت مالیاتی	معافیت مالیاتی 5 تا 13 سال، طبق ماده 132 قانون مالیات‌های مستقیم	معافیت مالیاتی 5 تا 13 سال طبق ماده 132 قانون مالیات‌های مستقیم
2	محدوده – نوع فعالیت	مشخص – مشخص (به جز چند مورد استثنا)	مشخص – صنعتی
3	واردات	·پس از ثبت گمرکی معاف از کلیه عوارض ·امکان ورود تجهیزات و ماشین‌آلات از خارج کشور ·امکان ورود کالای تولید شده به سرزمین اصلی با پرداخت حقوق ورودی مواد اولیه متناسب با ارزش افزوده مندرج در گواهی تولید	·وجود دفاتر گمرک در نزدیکی اکثر شهرک‌‏های صنعتی ·مجوز ورود موقت دستگاه‏های راه‏اندازی تاسیسات صنعتی (ماده 72 آیین‌نامه قانون گمرکی) ·واردات به منظور پردازش
4	گمرک	·مستقر در مبادی ورودی خروجی و ناظر بر ورود و خروج کالا ·معافیت‏‌های مندرج در بخش 2.2 ·مشمول معافیت‏‌های سرزمین اصلی	·مجوز ورود موقت دستگاه‌‏های راه‌‏اندازی تاسیسات صنعتی (ماده 72 آیین نامه گمرک) ·محصولات واردشده به صندوق ضمانت سرمایه‌گذاری صنایع کوچک، مشمول ضمانت‌نامه گمرکی هستند. ·مشمول معافیت‏‌های سرزمین اصلی
5	زیرساخت	وجود زیرساخت نسبتا مناسب در مناطق فعال	وجود زیرساخت نسبتا مناسب
6	مشوق‌‏ها و مزایای خاص (به جز معافیت‏‌های گمرکی)	·واردات و نگهداري كالا از قبيل مواد اوليه، ماشين آلات، ابزار و قطعات ماشين‌آلات خط توليد به صورت اماني به منطقه (در اکثر مناطق) ·عدم وجود محدوديت زماني جهت متروكه شدن كالا (در اکثر مناطق)	·مستثني بودن از قانون شهرداري‏‌ها؛ ·صدور مجوز ساخت‌وساز بنا و گواهي پايان كار در كوتاه‌ترين زمان ممكن و بصورت رايگان ·امكان پرداخت مبلغ قرارداد حق بهره‌برداري به صورت نقد و اقساط؛ ·كاهش هزينه‎هاي سرمايه‏‌گذاري بدليل استفاده از خدمات مشترك سازماندهي شده توسط شهرك‏‌هاي صنعتي از جمله راه دسترسي، آب، برق، مخابرات، گاز طبيعي و تصفيه خانه مركزي فاضلاب؛ ·اعطاي تخفيف تا سقف پنجاه درصد (50%) در قيمت حق بهره‌برداري كليه نواحي صنعتي و شهرك‌هاي صنعتي واقع در مناطق كمتر توسعه يافته و محروم؛ ·امكان اعطاي تخفيف به ميزان 10 درصد و افزايش اقساط تا 48 ماه براي شركت‌‏هاي دانش‌بنيان، ايثارگران، نخبگان و مخترعين.
7	سرمایه‏‌گذاری خارجی	مطابق سرزمین اصلی؛ مشمول قانون تشویق و حمایت سرمایه‌گذاری خارجی	مطابق سرزمین اصلی؛ مشمول قانون تشویق و حمایت سرمایه‌گذاری خارجی.

 

بخش سوم: بررسی موارد مرتبط با نواحی صنعتی

ناحیه صنعتی و شهرک صنعتی

ناحیه صنعتی یک قطعه زمین چند هکتاری و غیر زراعی است که در مجاورت یک یا چند روستای بزرگ قرار دارد. و در این قطعه زمین چند کارگاه کوچک (از یک کارگاه تا 5 کارگاه در این پژوهش) فعالیت می‌کنند. البته در بعضی از نواحی صنعتی، زمین تسطیح شده و خیابان‌کشی، جدول‌بندی و روکش آسفالت نیز انجام شده است. ایجاد این نواحی صنعتی از نظر تئوریکی تحت دو عنوان یا دو مفهوم “صنعتی کردن روستا” و “صنایع کوچک یا تولید در مقیاس کوچک ” می‌گنجد. به عبارت دیگر منظور اصلی از تاسیس این نواحی، صنعتی کردن روستا (با تاکید بر صنایع کوچک یا تولید در مقیاس کوچک) می‌باشد. از طرف دیگر چنین اقداماتی در زیر عناوین یا مقوله‌های “توسعه همه جانبه روستایی” و “برنامه‌ریزی منطقه‌ای” نیز قرار می‌گیرد. بطوریکه مهم‌ترین اقدام در توسعه همه جانبه روستایی و برنامه‌ریزی منطقه‌ای پس از شکست طرح‌های “مکانیزه کردن کشاورزی” و “ایجاد مراکز اصلی صنعتی و تجاری شهری” صنعتی کردن روستا از طریق تاسیس نواحی صنعتی در مناطق روستایی می‌باشد.

تفاوت ناحیه صنعتی و شهرک صنعتی

مهمترین وجه تمایز نواحی صنعتی با شهرک‌‏های صنعتی، اندازه و زیرساخت آن‏‌هاست. همانطور که ذکر شد نواحی صنعتی با هدف توسعه صنعتی روستا‏ها، با ابعاد و زیرساخت محدودتر نسبت به شهرک‏‌های صنعتی فعالیت دارند. شهرک‌‏های صنعتی با هدف حمایت از صنایع کوچک و متوسط و با زیرساخت قوی‌تر در ابعاد بزرگتری در انواع صنایع فعالیت دارند.
نواحی و شهرک‏‌های صنعتی هر دو زیر نظر سازمان صنایع کوچک و شهرک‏‌های صنعتی و تحت نظارت دولت بوده و از قوانين و مقررات حاكم بر شهرك‏‌ها و نواحي صنعتي و نيز سیاست‏‌های حمایتی دولت تبعیت می‌‏نمایند.

بخش چهارم: جمع‏‌بندی

همان‏طور که گفته شد معافیت‏‌های گمرکی قابل توجهی برای تولیدکنندگان و بازرگانان خوش‏نام در کشور (سرزمین اصلی، فارغ از منطقه ویژه بودن) وجود دارد که مبادلات آن‏‌ها را با خارج از کشور سهولت می‏‌بخشد. شهرک‏‌های صنعتی و مناطق ویژه از لحاظ معافیت‏‌های مالیاتی نسبت به یکدیگر برتری ندارند. طبق قوانین حاکم بر مناطق ویژه، امکان انتقال کالا از مناطق به سرزمین اصلی با محدودیت‏‌های مختلف روبه‌‏رو است؛ در واقع مناطق ویژه خارج از محدوده سرزمین اصلی است و همین موضوع سبب شده تا گمرک در مبادی ورودی و خروجی مناطق بر انتقال کالاها نظارت داشته باشد. این نکته محدودیت‏‌هایی در انتقال کالا به سرزمین اصلی را به همراه دارد. همچنین کالاهای تولید شده در مناطق نیز با پرداخت عوارض مواد اولیه خارجی (طبق گواهی تولید و مصوبه کمیسیون ارزش افزوده) مجاز به ورود به سرزمین اصلی هستند. البته مناطق ویژه از تسهیلات بیشتری در زمینه مبادلات با خارج از کشور نسبت به سایر نقاط سرزمین اصلی بهره‏‌مند است اما محدودیت‏‌های موجود در این مناطق و معافیت‏‌ها و مشوق‌‏های دیگر در سرزمین اصلی، استقبال تولیدکنندگان را به جهت حضور در مناطق می‏‌کاهد.

 

مطالعه این مطالب پیشنهاد می‌گردد:

عملکرد مناطق آزاد و ویژه اقتصادی

مقایسه مناطق آزاد با مناطق ویژه اقتصادی

پایان:/ دانشنامه مناطق آزاد