رویای توسعه اقتصادی با مناطق آزاد

تاثیرگذاری مناطق آزاد بر توسعه مسائل تجاری، امری غیرقابل‌انکار است. مناطق آزاد نه فقط به‌عنوان ابزارهای توسعه اقتصادی، بلکه عواملی برای جلب سرمایه، انتقال تکنولوژی، آموزش نیروی انسانی، وصل شدن به بازار جهانی و در نهایت، دریچه‌ای به‌سوی توسعه اقتصادی به‌شمار می‌روند.

مناطق آزاد ایران

منطقه آزاد تجاری، قلمرو معینی است که بیشتر در داخل یا در مجاورت یک بندر قرار گرفته و در آن تجارت آزاد با سایر نقاط جهان انجام می‌شود. مناطق آزاد و ویژه اقتصادی در کشور ایران، از آغاز دهه 70 با انتظاراتی مشابه از ایجاد مناطق آزاد و ویژه در سایر کشورها، شکل گرفت. در حال ‌حاضر ۹ منطقه آزاد چابهار، قشم، کیش، مریوان، انزلی، ارس، اروند، ماکو و قصرشیرین در ایران وجود دارد.

بیشتر: فیلم: معرفی مناطق آزاد ایران

ظرفیت از دست رفته توسعه اقتصادی مناطق آزاد

ابتدا چابهار، جزیره کیش و جزیره قشم، به عنوان ۳ منطقه آزاد در کشور شناخته شدند. این مناطق براساس ویژگی‌ها و مختصاتی که بر توسعه تجارت تاثیرگذار هستند، انتخاب شده‌اند. بندر چابهار به‌دلیل قرارگیری در موقعیت جغرافیایی استراتژیک و اتصال ایران به آب‌های آزاد، همواره از اهمیت زیادی برخوردار است و از دهه‌های پیش تاکنون این منطقه جزو ظرفیت‌های بالقوه توسعه تجارت به‌حساب می‌آید، اما در این زمان نتوانستیم آن‌طور که مناسب است از ظرفیت‌های تجاری این منطقه استفاده کنیم. این عدم‌بهره‌گیری تنها مختص به منطقه آزاد چابهار نیست و دیگر مناطق نیز مانند قشم و کیش، متناسب با ظرفیت‌های خود توسعه نیافتند، اما تنها از نظر کمی، تعداد مناطق آزاد طی ۴ دهه گذشته افزایش یافته و ۹ منطقه آزاد در حال‌ حاضر در کشور وجود دارد.

تمایل به افزایش کمی تا بهبود کیفی

متاسفانه برخی نمایندگان مجلس شورای اسلامی عقیده دارند که باید تعداد این مناطق بیشتر شده و توجهی به کیفیت فعالیت‌های تجاری در مناطق آزاد فعلی ندارند. نبود این نگاه باعث شده تا حتی طرح‌های مناسب تدوین‌شده برای ارتقای مناطق آزاد روی زمین مانده و نیمه‌کاره رها شوند، به‌عنوان مثال بنا بود تا در قشم اسکله‌ای برای رشد فعالیت‌های تجاری احداث شود، اما این اقدام در نیمه‌راه رها شده و در حال‌ حاضر از آن به‌عنوان اسکله‌ای برای نقل‌وانتقال سیمان در قشم استفاده می‌شود. طرح‌های ساخت اسکله و پل در جزیره قشم، با هدف توسعه تجارت و استفاده از فرصت‌های منطقه‌ای تدوین شدند. با ساخت و تکمیل این زیرساخت‌ها، بارهای وارداتی از کشورهای خاوردور مانند چین و هنگ‌کنگ، به‌طورمستقیم در قشم تخلیه می‌شدند، اما در حال‌ حاضر این بارها به کشور سومی به نام امارات فرستاده می‌شود و امارات پس از دریافت ۴ درصد عوارض وارداتی از ایران، کالاها را به ایران صادر می‌کند، به‌بیانی ساده‌تر، کشوری مانند امارات از تصمیمات غلط ایران برای خود فرصت‌آفرینی کرده و توانسته منبع درآمدی مهمی را برای خود شکل دهد. امارات تنها طی ۳ دهه با استفاده از راهکارهای این‌چنینی و بهره‌گرفتن از فعالیت‌های واسطه‌ای توانسته کشور خود را آباد کند. ایران می‌توانست به‌جای پرداخت عوارض به امارات، همان هزینه را صرف تامین زیرساخت‌های تجهیزاتی مناطق آزاد خود کند.

ضعف قانونی یا مشکل زیرساختی؟

این دست اتفاقات و تصمیمات، در تمامی مناطق آزاد فعلی به‌ویژه منطقه آزاد چابهار نیز دیده می‌شود. وجود مشکلات و کمبودهای لجستیکی و فنی برای بندر چابهار، رعایت نشدن قواعد تجارت آزاد در مناطق آزاد و سایر چالش‌های این‌چنینی باعث شده تا ظرفیت‌های این بندر بلااستفاده بماند. با نبود زیرساخت‌های فنی و تجهیزاتی در مناطق آزاد، توسعه تجارت به‌ویژه صادرات، امکان‌پذیر نخواهد بود. در رابطه با محدودیت‌های قانونی لازم به ذکر است در تمام کشورهای پیشرو اقتصادی، قوانینی ویژه مناطق آزاد تدوین و ارائه شده است. برای مناطق آزاد ایران نیز مقرراتی وضع شد که براساس مختصات هر منطقه، توسعه‌های تجاری انجام گیرد، اما متاسفانه در هیچ‌یک از مناطق آزاد، قواعد مختص تجاری آنها رعایت نمی‌شود، از این‌رو به‌نظر می‌رسد در روند تدوین برنامه‌های توسعه‌ای، باید به توانایی مناطق آزاد توجه داشته باشیم تا موانع مختلف برای شکوفایی آنها برداشته شود و توسعه اقتصادی مناطق آزاد محقق گردد.

درآمد مناطق آزاد نصف کارخانه روغن خوراکی

مشکلات مناطق آزاد تا جایی پیش رفته است که سید مهدی سدیدی یکی از فعالان حوزه اقتصاد در توئیتی به مقایسه درآمد مناطق آزاد ایران با برخی کارخانه‌های تولیدی کرده و از آن نتیجه جالبی گرفته است.

بیشتر بخوانید: کارنامه مناطق آزاد در سه دهه اخیر

نتیجه گیری

هدف اصلی کشورها از تأسیس مناطق آزاد تجاری، توسعه‌ روابط اقتصادی با سایر کشورها است. برای سرعت در انجام امور زیربنایی، ایجاد شغل، تنظیم بازار کالا، ایجاد ارتباطات اقتصادی با کشورهای همسایه، بالا بردن ضریب امنیت اقتصادی کشور و منطقه، افزایش میزان تولید و صادرات کشور، ارائه بهتر خدمات عمومی و در یک کلمه عمران و آبادانی کشور، به دولت اجازه داده شده است که مناطق آزادی تجاری – صنعتی را راه‌اندازی کند. اما در سالیان اخیر از ظرفیت های بی نظیر این مناطق در جهت توسعه اقتصادی مناطق آزاد به درستی استفاده نشده است و سرنوشت این مناطق آزاد با سیاسی کاری و سوءمدیریت به وضعیت کنونی مبدل شده است.

منابع: صمت نیوز ، فردای اقتصاد