وضعیت نامتوازن میزان واردات و قاچاق کالا با صادرات در مناطق آزاد
مناطق آزاد تجاری در ایران با هدف گسترش و تسهیل تولید و صادرات کالا و خدمات ایجاد شده است. به طور کلی، رویکرد تولیدی مناطق آزاد، صادرات محور است و برای تسهیل این امر، میان این مناطق با سایر نقاط سرزمین اصلی از جهات مختلفی مانند نظام مالیاتی تفاوت‌هایی وجود دارد. در ایران نیز برای حمایت از تولید در مناطق آزاد برخی معافیتهای مالیاتی درنظر گرفته شده تا سودآوری تولید افزایش یافته و بخش خصوصی تشویق به سرمایه‌گذاری در این مناطق شود.
علیرغم انتقاد کارشناسان به حجم زیاد معافیتهای عملکردی شرکت‌ها در مناطق آزاد، اخیرا لایحه‌ای در صحن علنی مجلس در حال بررسی است که بر مبنای آن مناطق آزاد از اعطای مالیات بر ارزش افزوده نیز معاف خواهند شد. اعطای معافیت بر مالیات بر ارزش افزوده در حالی با هدف حمایت از تولید در دست پیگیری است که اساسا مالیات بر ارزش افزوده از تولیدکننده اخذ نمی‌شود بلکه مصرف کننده باید این مالیات را بپردازد.
به بیان واضح‌تر نظام مالیاتی در کشور به دو دسته مالیات عملکردی و مالیات بر ارزش افزوده تقسیم میشود. مالیات عملکردی بر سود شرکت‌ها اعمال شده و از تولیدکنندگان اخذ میشود. هدف از اخذ مالیاتهای عملکردی، برقراری عدالت و کاهش فاصله طبقاتی از طریق بازتوزیع این درآمدها بین دهک‌های مختلف جامعه و همچنین تامین بخشی از بودجه دولت به عنوان یک نهاد تنظیم‌گر در اقتصاد کشور است. اما مالیات بر ارزش افزوده برخلاف مالیاتهای عملکردی از مصرفکننده نهایی کالا یا خدمت اخذ میشود نه تولیدکننده. هدف از اخذ این مالیات نیز شفافیت زنجیره تولید کالا و خدمت در اقتصاد و همچنین تامین بودجه دولت است.
در همین راستا سید احسان حسینی، کارشناس اقتصادی در گفتگو با خبرنگار اقتصادی شبکه اطلاع رسانی راه دانا با اشاره به ماده 10 لایحه مالیات ارزش افزوده گفت: در این ماده مناطق آزاد از مالیات ارزش افزوده معاف شده است. این مناطق آزاد همین الآن هم از مالیاتهای درآمدی معاف هستند. کارکرد مالیات ارزش افزوده ایجاد شفافیت در زنجیره تولید است. یعنی مشخص میشود حلقه های تولید تا مصرف نهایی کالا را روشن میکند.
وی همچنین ادامه داد: در حالی که قرار بود مناطق آزاد پایانه‌های صادرات باشد امروز تبدیل به درگاه واردات شده اند و طبق آمار دو سال قبل سالانه 2 میلیارد دلار از آنها کالا وارد کشور میشود. همین مقدار هم قاچاق کالا صورت میگیرد. اما حجم صادراتمان از این مناطق فقط نیم میلیارد دلار است.
حسینی تصریح کرد: فراکسیون مناطق آزاد در مجلس 120 نفر عضو دارد. در حالی که سایر فراکسیونها مثلاً 20 یا 30 عضو دارند. مگر در این فراکسیون چه خبر است که این تعداد نماینده در آن عضو هستند. مجلسی که باید روی مناطق آزاد نظارت کند تا بتوانیم جلوی واردات و قاچاق را بگیریم، با وجود عضویت 120 نفره فراکسیون آن، هیچ کاری انجام نمیدهد. حتی نماینده ها درصدد افزایش حجم معافیتها هستند.
این تحلیلگر مسائل اقتصادی اظهار داشت: ما از نمایندهها انتظار داریم با فساد و قاچاق کالا مبارزه کنند. الان کار این 120 نماینده در فراکسیون مناطق آزاد چیست؟ بنابراین باید مردم نسبت به این مسائل حساس باشند و رسانه‌ها مطالبه کنند تا جلو افزایش معافیتهای مالیات بر ارزش افزوده در مناطق آزاد گرفته شود. نمایندگان معافیتها را سلیقه‌ای زیاد کنند و شفافیت را از بین ببرند.
معافیت مالیات بر ارزش افزوده باعث افزایش قیمت کالاها میشود
وی بیان کرد: در این لایحه لیست بلند بالایی از معافیتها مطرح شده است که تنها یک نمونه آن معافیت مناطق آزاد از پرداخت مالیات ارزش افزوده است. در حالی که همه میدانیم حجم قابل توجهی قاچاق کالا از این مناطق وارد کشور میشود. سوال اینجاست که چرا با این شرایط کمیسیون اقتصادی باز هم به راحتی با اعطای معافیت موافقت میکند.
حسینی ادامه داد: ما انتظار داریم کمیسیون اقتصادی معافیت مناطق آزاد را کم کند تا شفافیت حفظ شود. سوال دیگر این است که مگر مجلس به دنبال اصلاح بودجه نیست؛ و مگر غیر از این است که درآمد اصلی دولت از طریق اخذ مالیات است؛ پس چرا نمایندگان درصدد افزایش معافیتهای مالیاتی هستند. آنهم معافیت‌هایی که با هیچ منطقی سازگار نیست.
این کارشناس اقتصادی تصریح کرد: بررسی هر کشوری که تجربه موفقی در مناطق آزاد دارد نشان میدهد، معافیتهای مالیاتی بی‌ضابطه و طولانی‌مدتی در کار نیست. یعنی یا تخفیف مالیاتی بوده و یا اکثر معافیتهای مالیاتی مشروط و یا بسیار محدودتر از وضعیت ما بوده است. در ضمن اعطای معافیت مالیات ارزش افزوده ارتباطی با حمایت از تولید ندارد زیرا مالیاتی است که از مصرف کننده نهایی گرفته میشود.
حسینی در پایان گفت: از طرفی وقتی مالیات ارزش افزوده حذف شود مصرف کننده نهایی دیگر مالیات نمیدهد اما تمام زنجیره تولید آن کالا از ابتدا تا پیش از مصرف کننده نهایی مالیات پرداخت کردهاند. با این کار به تولیدکننده زنجیره آخر آسیب زدیم. چون او مجبور است به عنوان یک مصرفکننده از تولیدکننده زنجیره قبلش مواد اولیه بخرد و مالیات بر ارزش افزوده بدهد اما از مصرف کننده بعدی دیگر مالیات بر ارزش افزوده نمیگیرد. با این کار ما هزینه تولید را افزایش میدهیم که باز هم با هدف اولیه ما در ایجاد مناطق آزاد منافات دارد.
