رد پای”منافع” در گسترش مناطق آزاد
با وجود انتقاد مقامات ۳ قوه به عملکرد نامطلوب مناطق آزاد اما مجلس دهم در ماه‌های پایانی فعالیت خود به افزایش ۱۱۱ منطقه آزاد و ویژه اقتصادی برای “چهارمین” مرتبه چراغ سبز نشان داده است.
سه‌شنبه 24 آذرماه امسال، نمایندگان مجلس با لایحه «ایجاد هشت منطقه آزاد تجاری-صنعتی و 12 منطقه ویژه اقتصادی» و طرح «90منطقه ویژه اقتصادی» موافقت کردند. با این حساب، بر اساس تصمیم بهارستانی‌ها، تعداد مناطق آزاد به 17منطقه و تعداد مناطق ویژه اقتصادی به 156 منطقه افزایش پیدا می‌کند که روی هم رفته تعداد مناطق آزاد و ویژه اقتصادی در کشور به 173 منطقه خواهد رسید.
این در حالی است که کارشناسان اقتصادی در طول سال‌های گذشته با اشاره به معضلات ناشی از عملکرد مناطق آزاد و ویژه نسبت به مخاطرات افزایش وسعت این مناطق در سطح کشور هشدار دادند. «تسهیل قاچاق کالا و ارز»، «رشد تصاعدی شرکتهای صوری و به تبع آن افزایش فرار مالیاتی»، «تخلفات گسترده در واگذاری منابع و اراضی» و «تشدید شکاف طبقاتی»از جمله معضلات مورد اشاره کارشناسان اقتصادی است.
اما در مقابل، آنچه که از تصمیمات دولت یازدهم و مجلس دهم در خصوص مناطق آزاد مشخص است، حاکی از تلاش و اصرار مداوم برای «ایجاد مناطق جدید»، «گسترش محدود جغرافیایی مناطق»، و «ممانعت از اخذ مالیات بر ارزش افزوده در این مناطق» می‌باشد.
*رد پای “منافع” و “لابی” در مصوبات مجلس
تاکنون از سوی برخی نمایندگان مجلس اظهارات متعددی مبنی بر شائبه در طرح‌ها و لوایح مرتبط با مناطق آزاد مطرح شده است. به عنوان مثال، هدایت الله خادمی عضو کمیسون انرژی در گفت‌و‌گو با خبرنگار اقتصادی خبرگزاری تسنیم با اشاره به نقش دست‌های پشت پرده در تصویب لایحه افزایش مناطق آزاد گفت: «یکی از مفاسدی که در مناطق آزاد و ویژه، رخ می‌دهد این است که عده‌ای از مسئولان و اطرافیانشان به موجب رانت اطلاعاتی، پیش از تأسیس مناطق جدید، سریعا اقدام به خرید زمین در آن نواحی می‌کنند تا بتوانند از این طریق سودهای کلانی را به جیب بزنند.»
این نماینده مجلس در ادامه گفت: «متأسفانه مناطق آزاد در کشور ما با منافع عده‌ای از مسئولان کشور عجین شده است. در حال حاضر شاهد این هستیم که بسیاری از نمایندگان مجلس بدون در نظر گرفتن مصلحت کشور، اصرار بر تأسیس مناطق ویژه و آزاد در حوزه انتخابیه خود دارند.»
همچنین علی ابراهیمی، عضو کمیسیون کشاورزی مجلس در خصوص استمرار معافیت بر مالیات ارزش افزوده در مناطق آزاد که موجب بسیاری از مفاسد اقتصادی از جمله فرار مالیاتی شده است؛ گفت: «انتخابات مجلس نزدیک است و شاید بعضی از نمایندگان لابی‌گری کرده و مانع حذف معافیت مالیات بر ارزش افزوده در مناطق آزاد شوند.»
عزت‌الله یوسفیان ملا، عضو کمیسیون برنامه و بودجه نیز در همین باره گفته بود: «نمایندگانی که در حوزه انتخاباتی آنها، منطقه آزاد وجود دارد، معمولا به خاطر ملاحظات مردم منطقه منفعل هستند، اما آن دسته از نمایندگانی که مصالح کشور را در اولویت قرار می‌دهند، کاملا با حذف معافیت بر مالیات ارزش افزوده در مناطق آزاد موافق هستند.»
گسترش مناطق آزاد با وجود انتقادات تند در بدنه سه قوه
گسترش مناطق آزاد و ویژه اقتصادی در حالی در مراحل نهایی فرآیند قانون‌گذاری قرار دارد که برخی از چهره‌های شاخص در مجلس شورای اسلامی، قوه قضاییه و حتی برخی مسئولان دولتی بارها از تریبون‌های مختلف به صراحت نسبت به عملکرد ناموفق این مناطق واکنش نشان داده‌اند.
میراشرفیمعاون وزیر اقتصاد و رئیس کل گمرک در هفته های گذشته نسبت به وسعت زیاد و همچنین غیرعادی و متفاوت بودن مناطق آزاد ایرانی در مقایسه با استاندارهای جهانی ابراز ناخرسندی کرد و گفت: «این شرایط امکان محصور کردن و نظارت بر این مناطق را سخت کرده است.» همچنین میراشرفی در اظهارات خود از مجلس خواسته بود تا در مصوبه گسترش این مناطق تجدید نظر کند.
محمد مسیحی معاون مالیات بر ارزش افزوده سازمان امور مالیاتی از دیگر مسئولان دولتی منتقد به معافیت‌های مالیاتی بی‌ضابطه در مناطق آزاد است. بر اساس اظهارنظر وی «هیچ جای دنیا، معافیت‌های مالیاتی مناطق آزاد، مادام العمر نیست اما در ایران بالعکس است.»
حجت الاسلام و المسلمین منتظری دادستان کل کشور در آبان ماه سالجاری در مورد مناطق آزاد اظهار داشت: «مناطق آزاد به مرکزی برای قاچاق کالا تبدیل شده است. فلسفه تشکیل مناطق آزاد برای آن بود که صادرات کشور رونق پیدا کند، ولی متاسفانه به محل واردات تبدیل شده است.»
غلامحسین محسنی اژه‌ای معاون اول قوه‌قضاییه نیز با ابراز نگرانی به شیوه ثبت شرکت‌ها در مناطق آزاد گفت: «آن چیزی که امروز در مناطق آزاد ثبت می‌شود با شرایط سازمان ثبت تفاوت دارد.»
علی لاریجانیرئیس مجلس شورای اسلامی در شهریورماه سال 96 نسبت به عملکرد نامطلوب مناطق آزاد در کشور واکنش نشان داد و گفت: «مناطق آزاد اقتصادی که در کشور وجود دارد دچار یک سقط جنین شده به دلیل اینکه در ابتدا این مناطق با هدف توسعه صادرات ایجاد شده است، اما در حال حاضر بعد واردات آن قوی شده که این موضوع باید اصلاح شود.»
حسن کامران دستجردی، نماینده اصفهان در آذرماه سالجاری گفت: «مناطق آزاد وبال کشور شده‌اند. در همه جای دنیا، مناطق آزاد مرکز صادرات هستند و از مالیات معافند، در ایران مرکز واردات هستند و از مالیات معافند. نمایندگان هم برای یک رای، هر سال تعداد بیشتری منطقه آزاد و ویژه تصویب می‌کنند»
جهش 12 منطقه ویژه به 103؛ رشد قارچی این مناطق از کجا شروع شد؟
دولت در اواخر مجلس نهم، لوایحی جداگانه مبنی بر افزایش مناطق آزاد تجاری-صنعتی و مناطق ویژه اقتصادی را به مجلس ارسال کرد. در ادامه با تجمیع لوایح پیشنهادی توسط دولت، یک لایحه مشخص به منظور ایجاد 7 منطقه آزاد و 12 منطقه ویژه اقتصادی ارائه شد اما در ادامه نمایندگان مجلس با وجود مخالفت‌های کارشناسی و در کمال تعجب، حدود 70 منطقه ویژه اقتصادی دیگر به لایحه دولت اضافه کردند.
این مطلب را مطالعه فرمایید: طرح و لایحه مربوط به ایجاد مناطق آزاد تجاری تصویب شد
با روی کار آمدن مجلس دهم در سال 95، لایحه جدیدی با موضوع مناطق آزاد مجددا توسط دولت به مجلس ارائه شد که پس از کش و قوس‌های فراوان، سرانجام در شهریورماه 97 به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید، این درحالی بود که نمایندگان مجلس این‌بار 90 منطقه ویژه اقتصادی جدید به این لایحه افزوده بودند.
در ادامه روند بررسی لایحه افزایش مناطق آزاد، شورای نگهبان در مهرماه 97، با استناد به تغییرات گسترده در این لایحه و در برداشتن بار مالی برای دولت، آن را مغایر با اصول 74 و 75 قانون اساسی دانست. علاوه بر این، هیأت عالی نظارت مجمع تشخیص مصلحت نظام نیز گسترش این مناطق را مغایر برخی از اسناد بالادستی دانست و تأکید کرد: «لایحه ایجاد مناطق آزاد و ویژه اقتصادی مغایر با بندهای 11 و 17 سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی و نیز بند 1 جزء “د” سیاست‌های کلی آمایش سرزمینی است.»
نمایندگان مجلس نیز در آخرین تلاش‌های خود برای ایجاد هر چه سریعتر مناطق آزاد و ویژه اقتصادی تا قبل از انتخابات اسفندماه سالجاری، دست به کار شدند و با تفکیک طرح ایجاد 90 منطقه ویژه اقتصادی از لایحه پیشنهادی دولت سعی کردند تا ایرادات وارده بر لایحه توسط شورای نگهبان را برطرف کنند اما به نظر می‌رسد ایرادات هیأت عالی نظارت مجمع تشخیص مصلحت نظام همچنان پابرجاست.
بدین ترتیب ایجاد 12 منطقه ویژه اقتصادی که در سال94 پیشنهاد دولت بود، در سال 97 با دخالت نمایندگان مجلس به 103 منطقه افزایش پیدا کرد و در نهایت در آذرماه سال جاری، مجموعا 111 منطقه آزاد و ویژه جدید در قالب یک لایحه و یک طرح در صحن علنی به تصویب رسید.
به گزارش تسنیم، در آخرین تحولات صورت گرفته پیرامون افزایش مناطق آزاد و ویژه اقتصادی می‌توان به درخواست استمهال شورای نگهبان از مجلس شورای اسلامی در خصوص رسیدگی به لایحه ایجاد مناطق آزاد و ویژه و طرح ایجاد مناطق ویژه اقتصادی اشاره کرد که طی آن شورای نگهبان از مجلس، خواستار فرصتی بیشتری جهت رسیدگی به این موضوع شده است.
منبع: تسنیم
